Utladalen

Ville Utladalen

Men det hadde ikkje vore toppar utan dei meir lågmælte dalføra. Sjølv i ville Utladalen, eit av Europas djupaste dalføre, har det vore busetnader. Det er her nede under tåka, ved sildrande elvar og på frodige marker, at folk i alle tider har helde til. Og toppane, kva skulle ein der oppe å gjere? Vi spurde oss det same og tok turen gjennom djupet.

Lorita Jankovska tek imot oss i Utladalen og viser rommet kor vi skal sove. Vi trer inn i eit gamalt hus. Treverket knirkar under oss, og det luktar, ja, gamalt – på ein god måte. Kleda som er våte av lummert sommarregn blir bytta ut med tørt, og hunden finn seg ein krok å slappe av på det kalde golvet. Det har tross alt vore ein innhaldsrik dag. Vi vakna i telt på toppen av Høystakkane, før vi følgde stien langs Bygdin til Fondsbu, og deretter køyrde bil ned hårnålssvingane til Hjelle i Øvre Årdal.

Hjelle er inngangsporten til Vest-Jotunheimen og Utladalen. Herifrå kan du gå på brei og fin grusveg, den såkalla Folkevegen som blei bygd på dugnad på 70-talet. Tidvis kryssar den elva Utla, som slynger seg ned gjennom dalbotnen med store drønn og blågrønt smeltevatn. Og når du trur at det ikkje er mogleg å kome stort lenger inn i dalføret, finn du den raude garden som tronar oppe på ei høgd. Her beitar både kyr og hestar. Om du allereie har nokre kilometer i beina og desto fleire kilo i sekken, er det godt muleg at bakken opp hit kjennes unødvendig bratt. Det vil truleg ikkje hjelpe noko særleg på den generelle motivasjonen at våte regndropar samtidig finn vegen ned frå himmelen. Men inne på Vetti Gard finst både ly, viltgryte og heimelaga vaniljeis. Med andre ord alt ein sliten vandrar treng her.

– Det var kjærleiken som tok meg hit, fortel Lorita som kjem frå Latvia.

Ho er heller sparsam med detaljane, men er på Vetti Gard tredje året på rad.

Her er det ikkje lenger fastbuande, men garden er open for gjester gjennom sommaren. I den vesle matsalen, kor vi er heilt åleine denne kvelden, vartar Lorita oss opp.

Lyden av det gamle vegguret bryt stillheita. Tikk tokk, tikk tokk. Bileta på veggen vitnar om ei rik historie. Nansen, Slingsby, Grieg og Dronning Sonja er blant dei som har skrive seg inn i gjesteboka. Grieg uttalte i si tid at han vart ti år yngre for kvar gong han besøkte Vetti.

1. ELVA: Klart vatn. 2. VETTI GARD: Lorita Jankovska

Les også

Test av fjellsko

Fjellsko gir mer støtte når du går på tur i ulendt terreng. De bidrar til å avlaste anklene når du går med tung sekk. Les test av både klassiske fjellsko og lette tursko for dame og herre.

FOSS OG FURU. Vi vinkar til Lorita og bryt oss opp fjellsida til Vettismorki neste morgon. Målet er Skogadalsbøen i enden av Utladalen. Aller helst skulle vi følgd dalbotnen heile vegen, gått langs Utla og kjent oss små i møtet med fjellsidene som stuper ned, men der er det krevjande å ta seg fram. Stien er derfor lagd oppover fjellsida før den vender nedover igjen i dalen mot Skogadalsbøen.

Dei tette høgdekotane vi såg på kartet kjennast raskt på pulsen. Høgdemetrane slukast fort og innimellom brutalt. Og her gjekk altså budeiene med melkespann og kyr, i godvér og dritvér, truleg utan Vibram Grip i skosålen.

På toppen brusar Morkaelvi, og det er like ved brua som leier trygt over vassmassane at vi møter brødrene Roy Andre (22) og Dan Emil Holte (20). Dei fortel at dei er ute på femte dagen og har gått frå Sletterust med telt i sekken.

– Vi har gått ca. 7 kilometer per dag. Berre fiska og slappa av.

Til tross for eit par kilo fotoutstyr på ryggen kjem dei heim utan bilete frå turen.

– Kamerabatteriet viste seg å vere tomt.

Humøret verkar likevel å ikkje ha tatt skade. Gutane forsvinn ned den bratte stien mot Vetti Gard.

I Øvre Årdal ventar bussen som skal ta dei med heim til Fagernes.

Eit lite stykke lenger framme ser vi Morkaelvi munne ut i den kjende Vettisfossen og eit fritt fall på 275 meter. Fossen er i godt selskap med trolsk, gamal furuskog. På midten av 1800-talet blei det drive hogst her, og tømmerstokkane blei ifølge Fylkesmannen i Sogn og Fjordane sendt utfor fjellsida ved fossen. Ei snøfonn gjorde at mesteparten av tømmeret berga fallet. Sidan har skogen fått stå i fred, men fluorforureining frå aluminiumsproduksjonen i Årdal har skada skogen. Synet av grå og nakne tre er påfallande i det frodige landskapet. Fluoret gjorde også skade på husdyr og vilt, noko som gav seg uttrykk i unormal knokkelvekst. Framleis skjer det fluorforureining, men ikkje i like stor grad som då dei første målingane vart gjort på 70-talet.

LES OGSÅ: Ferdaminne fra sommaren 2018

GOD BETRING. Furuskogen erstattast av bjørkeskog etter kvart som stien kryp oppover mot Fleskenoshaugane og utspringet av Fleskedalen. I bakken møter vi ein kar som har gått frå Skogadalsbøen, noko ufrivillig.

– Planen var å ta åtte 2000-meters toppar, men eg blei dårleg undervegs, fortel Terje Jønsson (27).

Han måtte forlate turfølgjet sitt for å gå tilbake til Årdal kor han starta. Her står bilen han har køyrd frå Oslo. Sjølv med sjukdom i kroppen og 23 kg på ryggen hastar han vidare i høgt tempo.

Fleskenoshaugane utgjer eit nytt platå. Her sildrar elva Fleskedøla langsmed ei handfull støylshus, og stien opp mot fjellet Friken kjem til syne. To jenter kjem gåande nedover. Og det er rart med det, smila sit laust her i Jotunheimen. Venninnene Ingeborg Fjeldstad (28) og Marianne Lilleeng Walløe (29) har gått frå hytte til hytte med start på Turtagrø.

– Deretter gjekk vi til Fannaråken og Skogadalsbøen.

Også dei skal avslutte turen på Hjelle.

TÅKETE TINDAR. Framleis skal vi opp nokre høgdemeter, men vi skal ikkje heilt til toppen av Friken. Frå høgste punktet på ruta vender vi oss og ser på vegen vi har gått, på djupet langt der nede og trappetrinna oppover. Men sjølv om vi no har trådd over tregrensa, er vi ikkje i nærleiken av å kunne hevde oss med kjempene på motsett side av dalen. Der ruver Store Skagastølstind og resten av Hurrungane, inntulla i tåke.

Fjell er som bål og sildrande vatn, du blir aldri lei av å sjå på dei, i alle fall ikkje når dei er så vakre som dette.    

Goran Kelecic (36) frå Kroatia er ikkje noko mindre imponert. Vi møter han på snaufjellet, han er i Noreg for første gong.

- Eg søv i telt og stoppar der eg har lyst, fortel han.

Han snakkar om Galdhøpiggen og Leirvassbu, om den næringsrike bønneblandinga han et for å spare vekt, og vi trur knapt at det finst noko telt i sekken han ber så lett. 

1. VIDARE INN: Midtmaradalen 2. JENTER: Ingeborg Fjeldstad og Marianne Lilleeng Walløe

RO OG RIS. Himmelen blir stadig klarare idet vi bikkar nedover mot Skogadalsbøen og grønt gras og fargerike blomar. Den betjente hytta dukkar opp i synsfeltet langt der nede, men forsvinn like fort.

Magen byrjar å fantasere om kva som skjuler seg på menyen. Erfaring tilseier noko med brun saus, erfaring tilseier også at det kjem til å smake godt.

Sola skin over Skogadalsbøen. Sveitte sokkar og ulltrøyer ligg til tørk, og både to- og firbeinte haustar D-vitaminar etter beste evne i solveggen. Sist vi var her var det Kong Vinter som regjerte, medan sola låg i dvale. Vi fekk erfare at både husrom og hjarterom, som det finst mykje av på Skogadalsbøen, ikkje alltid strekk til i kampen mot gamal bygningsmasse med dårleg isolasjon. Folk sette seg nærmast inne i peisen, og frostrøyken stod då vi la oss i køyesenga.

– Når det er skikkeleg kaldt må vi ha hundane i senga for å halde varmen, fortel dei unge bestyrarane Trine Marie Johansen og Ole Martin Moen.

Dei har derfor jobba med å gjere hytta lunare. Det viser seg likevel at vinteren ikkje er altfor langt vekke. Over blomkålsuppe og svinesteik fortel nederlandske Koen Verjans (46) og Diana Wijnen (40) om snøstorm på Fannaråken og utsikta som uteblei.

Samtidig kjem servitøren med ei stor krukke med ukokt ris. Koen legg kameraet sitt opp i, med håp om at det skal tørke og vakne til live. Kameraet tok seg nemleg ein symjetur på breen.

Det er kanskje greiast å halde seg her, under toppane.